Cumhuriyet Niteliği

Cumhuriyetin 83. yıldönümü coşku ve de kuşku ile kutlandı. Coşku ile kutlayanlar Cumhuriyetçilerdi. Peki, neden kuşku?

Çünkü Cumhuriyet niteliksel olarak bir aşınma süreci yaşıyor.

****

Çağdaşlaşma doğrultusunda köklü bir dönüşüm olan Cumhuriyetin düşünce ve eylem dayanakları ana başlıklarıyla, şöyle özetlenebilir:

Egemenliğin, yani yönetim gücünün asıl kaynağının ulus olduğunun yaşama geçirilmesi Cumhuriyetin uygun deyimiyle yaşam suyudur. Saltanatın kaldırılması egemenliği gökten yere indirmiş; hilafetin kaldırılması da Türkiye'yi, İslamın yönetim merkezi ve Hıristiyanlık karşısında savunucusu, yani ''bayraktarı'' olmaktan çıkarmıştır. Cumhuriyet, çoğunluğu Müslüman olan bu toplumun ''siyasal'' İslamdan tamamıyla kopuşudur.

Kimi tarihçilerin ''Doğu Sorunu'' olarak adlandırdıkları Osmanlı'nın ayrışması, toprak kayıplarından ağır dış borçlara kadar, siyasal, etnik ve ekonomik tüm yönleriyle, Lozan Barış Antlaşması'nda kesin sonuca bağlanmıştır. Antlaşma, yaklaşık üç yıl süren ulusal Kurtuluş Savaşı'nın sonucudur. Dış güçlerle eskinin hesaplarının görüldüğü Lozan çözümü, ülke içinde etnik milliyetçiliğin çatışmacı tuzağına değil, toplumsal dayanışmanın ve uzlaşmanın barışçı açılımına dayanır. Bu olgu somut anlatımını ''Yurtta barış, dünyada barış'' özlemini yaşama geçiren Mustafa Kemal 'in ''ölümünden bir yıl önce'' gerçekleştirdiği Güneydoğu gezisinde yaptığı ''eşitlik'' çağrısında bulur.

Osmanlı'nın yasal ve kurumsal yapısının, özellikle de hukuk ve eğitim alanının, çağdaşlık yönünde dönüştürülmesi süreci, Cumhuriyetin kalıcılığını sağlayacak dayanakların güçlendirilmesini amaçlamaktaydı. Aklın egemenliğini temel alan bilimsel eğitim, yurttaşların yaratıcı yeteneklerini geliştirmesinin yollarını açacaktı.

Bu nitelikleriyle yepyeni bir sayfa olan Cumhuriyet, umutla çağdaşlığa ve ileriye doğru bakmanın; sürekli yenileşmenin adıdır.

****

Son on yılların iç ve dış gelişmeleri hiç kuşkusuz, Cumhuriyetin temel değerlerini de etkilemiştir ve etkilemektedir. Ancak bu etkileme, neredeyse tümüyle olumsuz yönde olmaktadır.

Sonuncusundan başlayalım. Eğitim hızla bilimsellikten uzaklaştırılıyor. Devlet okullarında kullanılan ders kitaplarından, Cumhuriyetin düşünsel esin kaynağı olan Fransız Devrimi'ni betimleyen ünlü ''Özgürlük Tablosu'' çıkarılıyor; tamamıyla dogmatik ve gerici düşünceler gençlerin beyinlerine yerleştirilmek isteniyor. Günümüzün bilimsel gelişmelerinin temeli olan devrim kuramı yok sayılıyor; ders kitaplarında aptes suyunun kandaki alyuvarları arttıracağı bile yazılabiliyor. ''Kuran'ın Türkçe açıklamalarını okumalıyız'' tümcesi ders kitaplarından çıkarılıyor; bunun yerini, ''cemaat'' övgüleri alıyor.

Ülkemizde hukukun -katillerin, çete reislerinin ve hırsızların at oynattığı bir ortamda- nasıl çiğnendiği bir yana, bankacılık başta olmak üzere pek çok yasal düzenlemenin İslam dininden etkilendiği de yadsınamaz. Daha da önemlisi, kadın erkek eşitliğini esas alan Cumhuriyet hukukunu uygulaması gerekenlerin gözleri önünde her gün kadını aşağılayan, giderek hapseden, köleleştiren, cemaat, tarikat hukukunu egemen kılan bir ''hukuk'' uygulaması adım adım yaygınlaşıyor.

Son yılların küreselleşme süreci, İslam ile Hristiyanlığı (ve Yahudiliği) karşı karşıya getiriyor; dünya, bunların birlikte yaşayıp yaşayamayacağını tartışıyor. Türkiye, sağcı siyasetçilerinin oy kaygıları ve ABD'nin de isteğiyle geçmişte komünizme karşı kale yapılmak istendi; adım adım İslama sığınıldı. Komünizmin kendi kendini elemesinden sonra ülkenin bu kez de İslam ülkelerine ''demokrasi örneği'' olması isteniyor. Büyük çelişki de budur; çünkü, Türkiye'de Cumhuriyet bir İslam Cumhuriyeti olarak kurulmadı.

****

Irkçı ve dinci söylem ve çatışmalardan ve bunlara dayalı ''korkudan'' olabildiğince uzak kurulan Cumhuriyet, toplumu barış içinde umut dolu bir geleceğe taşıyacak çağdaşlaşma değerlerine; ''ilerici değişime'' dayanır. Ek olarak, Cumhuriyetin kurucuları, yalan-dolan; çalıp-çırpma nedir bilmediler; kuruluşun harcını doğruluk, dürüstlük ve erdem ile yoğurdular. Cumhuriyetin niteliğini oluşturan değerlerin eskimemesi dileğiyle bayramınızı kutlarım.